Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Armie zdobywców nie były •duże. Wystarczyły niemal tylko na utworzenie kasty wojskowej, która podpo-, rządkowała sobie miejscową ludność. Skład etniczny mieszkańców kraju prawie się nie zmienił. Zarówno ludność miejska, jak i chłopi, bez względu na to, czy przeszli na islam, czy pozostali chrześcijanami, przyjęli wkrótce język arabski jako uniwersalny środek porozumienia. Potomków ich nazywamy dziś Arabami, ale w istocie są oni produktem przemieszania się wielu ras, wielu plemion, które zamieszkiwały ten kraj, zanim Izrael wywędrował z Egiptu, a więc Amalekitów, Jebuzytów, Moabitów, Fenicjan czy takich ludów, jak osiadli tam niemal równie długo Filistyni albo Aramejczycy,
3 - Dzieje wypraw krzyżowych, t.I
34
Święte miejsca chrześcijaństwa
którzy od zarania dziejów powoli i niemal niedostrzegalnie przenikali na obszary rolnicze, oraz owych żydów, którzy, jak pierwsi apostołowie, przyłączyli się do Kościoła Chrystusa. Jedynie praktykujący żydzi zachowali swą odrębność etniczną, ale czystość rasowa nawet tej grupy społecznej nie pozostała bez skazy. W Egipcie społeczność chamicka była bardziej jednorodna, ale i ona także rozrosła się w drodze małżeństw z. imigrantami z Syrii i pustyń oraz obszarów nad górnym Nilem i całego wybrzeża śródziemnomorskiego.
Największe nasilenie imigracji arabskiej wystąpiło, siłą rzeczy, w okręgach graniczących z pustyniami i w miastach położonych na szlakach karawanowych, które biegły po obrzeżu pustyń. Zastój w handlu morskim w basenie Morza Śródziemnego, do którego doszło po podboju arabskim, spowodował, że miasta te, zamieszkane przeważnie przez ludność muzułmańską, nabrały większego znaczenia niż zhellenizowane ośrodki położone bliżej wybrzeża morskiego. Aleksandria była jedynym dużym portem, który Arabowie zachowali nad Morzem Śródziemnym. Zarówno w Aleksandrii, jak i w hellenistycznych miastach Syrii liczba chrześcijan nadal była wysoka, prawdopodobnie przewyższająca liczbę ludności muzułmańskiej. Z grubsza biorąc, podobne różnice występowały na wiejskich obszarach Syrii. Podczas gdy równiny i doliny w głębi lądu stawały się coraz bardziej muzułmańskie, to na obszarze między Libanem a morzem przeważały sekty chrześcijańskie. W Egipcie różnice zaznaczyły się przede wszystkim między miastem a wsią. Chłopi stopniowo przechodzili na islam, w miastach natomiast przewagę liczebną mieli chrześcijanie. W Palestynie podział ten był mniej wyraźny. Na dużej części obszarów wiejskich zapanował islam, ale wiele miasteczek dochowało wierności starej wierze. Miasta o tak wyjątkowym znaczeniu dla chrześcijaństwa, jak Nazaret lub Betlejem, pozostały niemal całkowicie chrześcijańskie, a w Jerozolimie, mimo czci, jaką otaczali ją muzułmanie, chrześcijanie nadal stanowili większość. Prawie wszyscy chrześcijanie palestyńscy należeli do milli greckiej. W Jerozolimie i. w wielu mniejszych miastach, jak Safad i Tyberiada, także istniały duże kolonie żydowskie. Głównym miastem muzułmańskim w Palestynie była jej nowa stolica administracyjna, Ar-Ram-la. Taki układ stosunków ludnościowych utrzymał się w Syrii, Palestynie i Egipcie przez następne cztery stulecia.7
Piąty kalif, Mu'awija z dynastii Umaj jadów, który najpierw był namiestnikiem Syrii, objąwszy władzę najwyższą w 660 roku, założył swą stolicę w Damaszku. Potomkowie Mu'awiji sprawowali tam rządy przez prawie sto lat. Dla Syrii i Palestyny nastał wtedy okres pomyślności. Niemal wszyscy kalifowie umajjadzcy byli ludźmi niezwykle uzdolnionymi i pełnymi mądrej tolerancji. Obecność ich dworu w tej prowincji stanowiła gwarancję sprawnej • administracji oraz ożywionej działalności handlowej. Władcy ci popierali również kulturę, którą zastali na tym obszarze. Była to kultura hellenistycz-
Pod rządami antychrysta
35
3. Pątnik
36
Święte miejsca chrześcijaństwa
Pod rządami antychrysta
37