Za każdym razem udaje mi się wrócić do getta z którąś z grup żydowskich robotników, których Niemcy zatrudniają jeszcze w aryjskiej Warszawie...

Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Dokąd miałbym pójść? Moi najbliżsi byli w getcie, za szafą pełną bielizny, co wieczór cze­kając, bym przyniósł im trochę nadziei i usunął śmieci, które nagromadziły się w schowku przez cały dzień. Moja matka i bracia oszaleliby beze mnie. I naprawdę miałem nadzieję. Każda ucieczka umacniała moją ufność, wierzyłem, że wy­starczy mocno chcieć, aby zniewolić szczęście.
Gdy schwytano mojego ojca, zgłosiłem się dobrowolnie na Umschlagplatz. Ucieczka, żydowska policja, to była moja do­mena. Ojciec siedział w jednej z najciemniejszych sal szpital­nych, spoglądając nieruchomym wzrokiem na ludzi leżących w odchodach i krwi.
Powiedziałem: - Chodź!
Zawahał się.
- To ja, ojcze.
Zaciągnąłem go na parter, którego wszyscy tak się bali. Wy­szliśmy na dwór i wkrótce znaleźliśmy się na Umschlagplatzu, w kakofonii lamentów i krzyków. Nawet do tego zdążyłem się już przyzwyczaić. Poznałem metody esesmanów i sposób, w ja­ki selekcjonowali swoje ofiary.
- Rób to, co ja.
Ojciec patrzył na mnie pytająco. Byłem pewien, że mi się uda, i istotnie skierowali nas na lewo, do ciężarówek. Rzuci­łem się pierwszy i zająłem miejsce na samym końcu, kułaka­mi rezerwując sąsiednie dla ojca, a skoro tylko ciężarówka ruszyła, skuliłem się do skoku.
- Teraz! - rzucił ojciec.
- Za wcześnie. Czekaj na mnie!
Gdy dałem znak, zeskoczyliśmy jednocześnie, nie prowo­kując nawet większej strzelaniny. Wpadliśmy na jakąś pustą ulicę, potem na zalane słońcem podwórze. Upał był niezno­śny, umyliśmy się i usiedli pod jakimś murem.
- Jesteś mistrzem, Marcinie! Roześmiałem się.
- Chciałeś wyskoczyć za wcześnie, tato, gdy ciężarówka dopiero co ruszyła.
Rozmawialiśmy długo, jak dwaj bracia. Opowiadałem o swo­ich ucieczkach, o pociągach, wspominałem o pile i linie, którą się opasywałem. Ojciec śmiał się, a ja gadałem jak pijany. Po­tem wróciliśmy za mur z robotnikami. Getto było naszym po­lem bitwy i nie mogliśmy zdezerterować.
Ale walka o przeżycie stawała się coraz trudniejsza i za każ­dym powrotem zastawałem nasze więzienie świeżo okaleczone; ciągle przybywało wymarłych dzielnic. Gorący wiatr upalnego lata wymiatał ulice, którymi płynęły niegdyś tłumy: Zamenhofa, Gęsią, gdzie znałem każdy kamień, gdzie podbiegali ku mnie Trisk-Fura i Ślepy Jankiel, by wprawnym ruchem chwycić wor­ki zboża; ulice, po których skakałem wesoło, ilekroć udało mi się przechytrzyć oprawców, i te, którymi chodziłem z Zofią do teatru i do kawiarni „Sztuka". Miłą, którą pogwizdując piosenki getta biegłem z paczką ciastek od Gogolewskiego; opustoszałe dziś ulice, gdzie hula wiatr, wznosząc czarnożółty pył.
Kiedyś cierpiałem, patrząc na szary, tragiczny tłum, który się tędy przelewał, bolał mnie widok żebraków i dzieci w łachmanach, ale to jeszcze było życie, nasze życie. Teraz zo­stało tu tylko trochę lichych przedmiotów, puste ściany, ludzie gnieżdżący się w rozmaitych kryjówkach, nieraz pod ziemią. Chyba wtedy, przebiegając szybko jezdnię, skacząc od bramy do bramy, tego lata 1942r., zrozumiałem, że liczy się tylko jed­no - życie. Na środku Gęsiej pianino, zapewne wyrzucone przez okno, nieco dalej na chodniku meble, podarte kołdry. Idę wśród tego wszystkiego i za późno spostrzegam ukraiń­skich strażników. Znów jestem w kolumnie, maszerującej cięż­ko wśród wrzasków, pod gradem uderzeń na Umschlagplatz. Jakże to, Marcinie, Mietku, czy po to zaszedłeś tak daleko, by dać się schwytać, pozwolić im zatriumfować nad sobą?
Przeszedłem selekcję i załadowałem się do ciężarówki, ale nie ma mowy o ucieczce; wyjeżdżamy z Warszawy, a wzno­szący się spod kół biały pył skrywa okolicę. Staram się zapa­miętać jakieś znaki rozpoznawcze, bo przecież będę musiał tędy wracać.