Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Salwa29 postulował, aby treść tego prawa w konstytucji składała się z dwóch grup przepisów: jednej, której adresatem byłby ogół obywateli, a ich realizacja następowałaby przez odpowiednio ukształtowane przepisy prawa pracy, i drugiej, której adresatem byłoby państwo i jego organy. Treścią pierwszej grupy przepisów byłoby uznanie prawa każdego obywatela do pracy swobodnie wybranej i wynagradzanej według jej wartości wynikającej z rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz prawo pracowników do ochrony stosunku pracy. Sformułowania tych przepisów kierunkowałyby treść ustawodawstwa zwykłego. Treścią drugiej grupy przepisów byłoby sformułowanie kierunkowych, jak i możliwie konkretnych działań, jakie powinno podejmować państwo i jego organy w celu zapewnienia realizacji tego prawa, np. przez stymulowanie przez odpowiednią politykę podatkową tworzenia nowych miejsc pracy, prowadzenie pożądanej polityki kształcenia i dokształcania zawodowego, inicjowanie i prowadzenie robót publicznych i innych prac o charakterze interwencyjnym, zapewnienie pozostającym bez pracy ochrony przed skutkami bezrobocia. Z. Salwa proponował, aby w konstytucji proklamować wolność pracy, co ma istotne znaczenie zarówno w świetle aktów międzynarodowych, jak i dla stosunków wewnętrznych, a jego ranga jako jednego z podstawowych praw człowieka w pełni uzasadnia nadanie mu znaczenia zasady konstytucyjnej.
27 Ibidem, s. 80.
28 L. Garlicki, Prawa socjalne w orzecznictwie Trybunatu Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy" 1995, nr 2, s. 59.
29 Z. Salwa, Praca oraz prawa socjalne obywateli w przyszłej konstytucji, PiP 1990, nr 9, s. 19-20.
158
W Konstytucji RP z 1997 r. nie ma bezpośrednio wyrażonego prawa do pracy. Dla scharakteryzowania regulacji pracy w obowiązującej ustawie zasadniczej podstawowe znaczenie mają art. 24 i 65. Pierwszy z nich przewiduje, że „praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy", natomiast drugi stanowi miedzy innymi o „wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy".
Takie konstytucyjne rozwiązanie kwestii pracy spotkało się z krytyką doktryny prawa. P. Sarnecki oceniając negatywnie brak konstytucjonali-zacji prawa do pracy twierdzi, że wolność wyboru zawodu i miejsca pracy jest tego bardzo ułomnym paliatywem. Proklamowana w art. 24 [w rozdziale I Konstytucji RP — A.D.], a więc jako zasada ustroju, ochrona, którą Rzeczpospolita winna jest pracy, nie znajduje swego odpowiednika wśród praw podmiotowych obywateli. P. Samecki podkreśla, że jest to istotny mankament konstytucji, gdyż jak się wydaje, nawet uznanie tzw. strukturalnego bezrobocia nie musi przekreślać podmiotowego prawa obywateli do ubiegania się o zatrudnienie i obowiązku pomocy państwa w tym zakresie, o czym zresztą mowa w art. 65 ust. 5. W końcu prawo do pracy nie byłoby gorzej zagwarantowane w wypadku jego konstytucjo-nalizacji niż prawo do ochrony zdrowia czy prawo do nauki, które doczekały się ujęcia w ustawie zasadniczej. Zapewne i to prawo byłoby objęte, jak wiele innych praw socjalnych, klauzulą z art. 81, że „praw (...) można dochodzić w granicach określanych w ustawie"30.
T. Liszcz uznaje postanowienie konstytucji o państwowym nadzorze nad warunkami wykonywania pracy za istotne, gdyż oznacza ono zobowiązanie władz państwowych do sprawowania instytucjonalnego nadzoru, z zastosowaniem środków władczych, nad warunkami pracy, w szczególności nad jej bezpieczeństwem. Natomiast pierwsze zdanie art. 24 stanowi ogólnikową deklarację. Rezygnacja z prawa do pracy jako zasady konstytucyjnej wynika z dążenia do unikania formuły „prawa" w tych przypadkach, gdy nie jest możliwa realizacja określonego uprawnienia z powodu braku odpowiednich materialnych gwarancji oraz braku prawa do sądu31.
Mimo że z art. 65 ust. l konstytucji ani z jakiegokolwiek innego nie wynika podmiotowe prawo do pracy, nie oznacza to jednak, jak słusznie zauważa J. Oniszczuk, że zagadnienie zatrudnienia stało się w świetle
30 P. Sarnecki, Idee przewodnie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. „Przegląd Sejmowy" 1997, nr 5, s. 14.
31 T. Liszcz, op. cit., s. 77 i 80.
159
przepisów konstytucji wyłącznie sprawą pracodawcy i pracownika. Obowiązują przepisy konstytucyjne, które zawierają gwarancje ochrony pracy oraz instrumenty działania państwa w kierunku rozwoju pracy, a także zabezpieczenia w razie niezdolności do pracy lub jej braku32. I tak art. 65 ust. 5 stanowi, że władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych. Według B. Zawadzkiej jest to istotny sens podmiotowego prawa do pracy. Wynikające z niego obowiązki władzy publicznej zostały prawidłowo wskazane, co stwarza Trybunałowi Konstytucyjnemu podstawę do ochrony przed przeciwstawnym kierunkiem ustawodawstwa33.