Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Aby chronić je przed władzą publiczną,
zasoby umożliwiające rządową ingerencję powinny być ograniczone, a ich wykorzystanie nadzorowane. Takie właś-
nie podejście do społeczeństwa reprezentowała Margaret Thatcher, co dobrze obrazuje jej słynne powiedzenie: „Nie
istnieje coś takiego jak społeczeństwo, są tylko jednostki i rodziny”.
• Zgodnie z wizją demokratycznego państwa opiekuńczego dobre społeczeństwo to takie, w którym ostateczna władza
i odpowiedzialność za powodzenie wspólnoty i każdego jej członka przynależy społeczności; innymi słowy obywatelom
zorganizowanym w samorządową wspólnotę polityczną. Polityka jest rozumiana jako zbiorowy, świadomy i celowy pro-
ces przebiegający w ramach wyznaczonych wspólną tradycją. Proces ten generuje powszechne prawa i obowiązki.
Wdając się w takie rozważania, potwierdzamy kluczowe spostrzeżenie Esping-Andersena (1990, s. 103), że „(...) pań-
stwo opiekuńcze musi być rozpatrywane nie tylko przez to, co oferuje, ile wydaje oraz jak jest prawnie umocowane, ale tak-
że poprzez to, jakie są jego relacje z rynkiem i alternatywnymi wobec publicznych instytucjami prywatnymi”.
Pierwsza z cytowanych wizji społeczeństwa propaguje w tym zakresie maksymalne odseparowanie instytucji publicz-
nych i rynkowych. Druga przeciwnie, wpisując się w tradycję filozofii społecznej Karla Polanyiego, postuluje osadzenie
gospodarki rynkowej w instytucjach społecznych i politycznych.
Wydaje się, że obie przywoływane konkurencyjne wizje społeczeństwa wyrastają z doświadczenia społeczeństwa prze-
mysłowego, które jest ujmowane zasadniczo jako społeczeństwo dwusektorowe, w którym ścierają się państwo (sektor
publiczny) i rynek (sektor prywatny). Doktrynalny spór dotyczy tego, jak mają się kształtować podstawowe relacje między
nimi: czy na zasadzie substytucji i separacji, czy też na zasadzie komplementarności, autonomii i współdziałania. Jeśli
w tym sporze przywoływane są jednostki, grupy czy organizacje społeczne, to nie w roli odrębnego samodzielnego pod-
miotu, ale jako punkt odniesienia lub struktury pośredniczące.
Jeżeli więc niektórzy autorzy sądzą, że praktycznym problemem jest stworzenie koalicji dla innego postindustrialnego mo-
delu obywatelstwa socjalnego i egalitaryzmu (Esping-Andersen 1997, Morawski 2001), to warunkiem wstępnym powodzenia
takiego politycznego konceptu jest – w naszym przekonaniu – przyjęcie trójsektorowej wizji społeczeństwa (zob. rys. 3).
Odnowiona Strategia Lizbońska (Working 2005) kładzie nacisk na wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy, do cze-
go w szczególności ma prowadzić:
• promocja zatrudnienia i modernizacja systemu osłony społecznej,
• podniesienie zdolności adaptacyjnej pracowników i przedsiębiorstw oraz elastyczności rynków pracy,
• silniejsze inwestowanie w kapitał ludzki, poprzez lepszą edukację i wyższe kwalifikacje.
Przy czym dla krajów członkowskich i Komisji Europejskiej jest jasne, że nie ma możliwości zaprojektowania i prowa-
dzenia w tym zakresie jednej polityki dobrej dla wszystkich. Byłoby to nieefektywne i przeciwskuteczne. Każdy z krajów
członkowskich musi prowadzić na swoją odpowiedzialność politykę rozwojową, która będzie dla niego właściwa, a jedno-
cześnie zgodna z europejskimi priorytetami.
Generalnym ułatwieniem dla wszystkich krajów, w skutecznym podjęciu i rozwiązywaniu ich specyficznych proble-
mów, powinno być zdecydowane usunięcie przeszkód przepływu pracowników w skali rynku europejskiego, wynikających
m.in. z niekompatybilności systemów emerytalnych i braku odpowiedniej regulacji jednolitego rynku usług.
Przyszłość państwa opiekuńczego
ekonomia_skrypt_1.indd 75
2008-03-16 23:52:51
Państwo
(hierarchia i kontrola)
Organizacje
pracodawców,
związki zawodowe,
Organizacje
stowarzyszenia
społeczne
zawodowe
Sektor prywatny
Społeczeństwo
obywatelskie
Prywatne
(działalność dochodowa
(artykulacja interesów
organizacje
i konkurencyjna)
– voice i działania zbiorowe)
charytatywne
Rysunek 3. Trójsektorowy model społeczeństwa postindustrialnego
Źródło: The State (1997, s. 116).
Podsumowanie
Wielu ekonomistów głosi zmierzch państwa opiekuńczego, jego demontaż i oparcie rozwoju na sprawności rynku.
Faktycznie ewolucja prowadzi nas jednak do innego modelu państwa, w którym zasadniczą wagę zyskują trzy kierunki
działania:
1. Aktywizacja zawodowa jednostek i grup społecznych.
2. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i ograniczanie ubóstwa.
3. Kształtowanie równych szans życiowych.
Podstawowym założeniem modernizacji polityki społecznej jest jej zorientowanie na aktywizację zawodową ( welfare-
to-work), co próbuje się uzyskać m.in. poprzez :