Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
353 kpk. Ocenie oskarżonego należy zaś pozostawić decyzję, czy z tej możliwości skorzysta.
Uprawnienia wynikające z art. 353 kpk. - dotyczące złożenia wniosku o odroczenie rozprawy - nie przysługują innym stronom i ewentualnie ustanowionym przez nie pełnomocnikom.
Wyznaczając termin niejawnej rozprawy - w wypadku złożenia przez prokuratora wniosku o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie środków zabezpieczających -należy mieć na względzie to, że nie stosuje się przepisów o oskarżycielu posiłkowym, a powództwo cywilne nie jest dopuszczalne (art.
354 kpk.).
3. Przepisy ogólne o rozprawie głównej
Przewodniczący składu orzekającego (w jednoosobowym składzie sądu sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego) jest - bez wątpienia - jedną z centralnych postaci procesu karnego. Do jego zadań, zgodnie z treścią art. 366 § 1 kpk., należy kierowanie rozprawą główną i czuwanie nad jej prawidłowym przebiegiem. Winien też stwarzać sprzyjające ku temu warunki, aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy, a w miarę możliwości także okolicz-
361
Postępowanie przed sądem pierwszej instancji
ności sprzyjające popełnieniu przestępstwa. W trosce o sprawność postępowania, nie lekceważąc wskazań wynikających z zasady prawdy materialnej, winien dążyć do tego, aby merytoryczne rozstrzygnięcie nastąpiło bez nieuzasadnionej zwłoki, a jeżeli jest to możliwe, na pierwszej rozprawie głównej.
Tak ogólnie zarysowane postulaty znajdują swoje rozwinięcie w normach szczegółowych. Przewodniczący w szczególności:
a) umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu. W praktyce oznacza to, że strona (bądź obrońca lub pełnomocnik) ma takie uprawnienie, lecz nie musi z niego korzystać. Jeżeli jednak w jakiejkolwiek kwestii jedna ze stron zabiera głos, prawo to - zgodnie z postulatem prowadzenia kontradyktoryjnego procesu - przysługuje również wszystkim innym stronom. O kolejności wypowiedzi decyduje przewodniczący bacząc, aby obrońcy oskarżonego i oskarżonemu przysługiwał głos ostatni (art. 367 kpk.);
b) podejmuje decyzję o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego strony, któremu żadna inna strona nie sprzeciwiła się. W pozostałych wypadkach sąd wydaje stosowne postanowienie (np. o oddaleniu wniosku dowodowego, o jego uwzględnieniu - przy braku jednomyślności stron) - art. 368 kpk;
c) wydaje wszelkie zarządzenia niezbędne do utrzymania spokoju i porządku na sali sądowej (art. 372 kpk.). W tym zakresie może on korzystać z regulacji zawartych w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. -Prawo o ustroju sądów powszechnych12, w szczególności - zgodnie z art. 48 § 1 - przewodniczący składu orzekającego może upomnieć osobę, która narusza powagę, spokój lub porządek czynności procesowych, a po bezskutecznym upomnieniu może ją wydalić z sali rozpraw. Restrykcje dalej idące (np. możliwość usunięcia publiczności z sali rozpraw - z powodu jej niewłaściwego zachowania, a także ukaranie winnego naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności procesowych, albo ubliżenia sądowi karą porządkową grzywny w wysokości dwukrotnego najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników
12 Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.
362
Przepisy ogólne o rozprawie głównej
lub karą pozbawienia wolności do 7. dni) zostały przekazane do właściwości sądu, a więc pełnego składu orzekającego w sprawie;
d) stwarza warunki nieskrępowanej wypowiedzi osobom przesłuchiwanym i zapewnia sprawną realizacje - skodyfikowanych w art. 370 kpk. - zasad przeprowadzenia tej czynności. Zgodnie z tym przepisem, po swobodnej relacji osoby przesłuchiwanej - oczywiście w granicach określonych celem danej czynności - mogą zadawać jej pytania w następującym porządku:
- oskarżyciel publiczny;
- oskarżyciel posiłkowy;
- pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego;
- oskarżyciel prywatny;
- pełnomocnik oskarżyciela prywatnego;
- powód cywilny;
- pełnomocnik powoda cywilnego;
- przedstawiciel społeczny;
- biegły;
- podmiot, o którym mowa w art. 416 kpk.;
- obrońca;
- oskarżony;
- członkowie składu orzekającego.
Odstępstwo od tej zasady jest przewidziane na rzecz strony, na której wniosek świadek został dopuszczony; bowiem zadaje ona pytania przed pozostałymi stronami, a także w odniesieniu do członków składu orzekającego, którzy mogą zadawać pytania dodatkowe poza kolejnością.
W wypadku pojawienia się pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść wypowiedzi, albo nieistotnych, bądź też niestosownych przewodniczący uchyla je;
e) zapobiega porozumiewaniu się osób przesłuchanych z osobami, które jeszcze nie zostały przesłuchane, a w szczególności zwraca
363
Postępowanie przed sądem pierwszej instancji
uwagę na to, aby przy przesłuchaniu świadka nie towarzyszyli świadkowie, którzy jeszcze nie zostali przesłuchani (art. 371 kpk.);