Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
” Iso-
krates zwraca uwagę na uniwersalność kultury greckiej ze względu na odkrycie w człowieku tego, co czyni go człowiekiem: jest tym rozum, który wyraża się za pomocą słowa. Ale i rozum, i słowo trzeba wykształcić i wychować, do tego celu służy filozofia i retoryka - specjalność Greków.
Spróbujmy obecnie zrekonstruować, na czym polegała
zachodniość i uniwersalność kultury greckiej. Zachodnie rozumienie kultury sytuuje się początkowo w relacji, jaka zachodzi między naturą i rozumem. Dla Greków charakterystyczne było
odkrycie natury jako racjonalnej. Szczególnym wyrazem racjonalności natury było jej działanie celowe. Cel jawił się jako przyczyna przyczyn. Natura, będąc wewnętrznym źródłem ruchu, 12
Co to jest Zachód?
zmierza do osiągnięcia celu, jakim jest osiągnięcie doskonałości,
czyli pełnej natury. Pole działania kultuiy opiera się przede
wszystkim na odczytaniu samej natury, czym jest i jaki jest jej
cel. Natura poza człowiekiem w większości wypadków o własnych
siłach dochodzi do swojego celu. Tam gdzie z różnych powodów
sama celu nie może osiągnąć, otwiera się pole dla kultuiy-rze-
miosła: człowiek dopełnia naturę sztucznie pomagając jej
osiągnąć swój cel. Jednak dopiero w przypadku człowieka widać
skalę działania kultury. Człowiek przychodząc na świat nie jest
w stanie sam zaktualizować większości swoich potencjalności,
zwłaszcza tych, które są dlań najbardziej charakteiystyczne.
Potrzebuje kontekstu społecznego, którego początkiem jest rodzina, oraz wprawiania się do zdobycia określonych umiejętności, z których najważniejszą jest umiejętność mówienia. Kultura jawi
się jako konieczne, racjonalne dopełnienie ludzkiej natury, którego przekazicielem jest społeczeństwo odpowiednio zróżnicowane. Podmiotem kultuiy jest więc człowiek, stanowi ona konieczne dopełnienie natury, to dopełnienie dokonuje się dzięki współdziałaniu społeczeństwa. Jako rozumny człowiek współ-
podejmuje pracę nad dopełnianiem własnej natury. Zdobywanie
kultuiy przybiera postać wychowania, dlatego grecka kultura
jest nade wszystko paideią.
Grecy odkryli poznanie dla samego poznania, THEORIA, którego celem jest tylko Prawda. To dało początek nauce jako odrębnej dziedzinie kultury. W starszych cywilizacjach dokonano wielu odkryć, zwłaszcza w zakresie astronomii i matematyki, ale zasadniczo cel był praktyczny, utylitarny, nie miał charakteru teoretycznego i dlatego nie powstały ani u Sumerów, ani u Egipcjan nauki. THEORIA i Prawda - to dwa największe odkiycia Greków,
które stanowią charakteiystyczny rys zachodniości tworzonej
przez nich kultury.
PRAXIS obejmuje ludzkie działanie ze względu na dobro realizowane czy to w życiu osobistym, czy rodzinnym, czy społecznym. Grecy odkryli, że moralność przenika te trzy sfery, a nie tylko jedną z nich. A najbardziej moralna powinna być polityka,
ponieważ w największej skali może ludziom pomóc lub im
zaszkodzić.
13
Piotr Jaroszyński
POIESIS - jest wytwarzaniem, w którym albo mamy do czynienia z uzupełnianiem braków natury, albo z jej twórczym naśladowaniem. Rzemiosło i sztuki naśladowcze wyrastają z afir-macji zastanej rzeczywistości, co wyraża Piękno.
Widzimy, że pojęcie zachodu ewoluowało od kategorii geograficznej (Grecja) i etnicznej (Grecy) ku kategorii kulturowo-cywili-zacyjnej. Stosunkowo szybko zaczęło obejmować różne narody
na różnych kontynentach.
Podstawowym fundamentem „zachodniości” jest koncepcja
człowieka ze względu na obecny w nim rozum. Ten rozum przenika różne sfery ludzkiego życia, które przybierają postać różnych dziedzin kultury. Ale u podstaw kultury i rozwoju człowieka leży
PRAWDA. Z całym zaangażowaniem pisze o tym Platon: „Otóż
prawda uchodzi za dobro największe ze wszystkich u bogów
i ludzi. Niechby ją miał w sobie zaraz od początku człowiek, który
chce mieć życie święte i szczęśliwe, aby jak najwięcej czasu
przeżył w prawdzie. Żeby mu wierzyć można było. A nie można