Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Naukowe uzasadnienie socjalizmu opiera się, jak wiadomo, na t r z e c h następstwach rozwoju
kapitalizmu: przede wszystkim na rosnącej a n a r c h i i gospodarki kapitalistycznej, wskutek czego
2 Omówienie serii artykułów Bernsteina pt. „Problemy socjalizmu”, „Neue Zeit”, 1897/98. – Uwaga autorki.
3 Mowa tu o strajku londyńskich robotników zakładów budowy maszyn w 1897 roku o 8-godzinny dzień pracy. Na strajk ten
przedsiębiorcy odpowiedzieli lokautem, co wywołało strajk powszechny robotników tej gałęzi przemysłu w całej Anglii.
Strajk trwał 30 tygodni i zakończył się porażką robotników. – Red.
4 Mowa o zniesieniu w 1896 roku powszechnego prawa wyborczego w Saksonii i wprowadzeniu trójklasowego systemu
wyborczego. – Red.
– 5 –
© Samokształceniowe Koło Filozofii Marksistowskiej
http://skfm.dyktatura.info/
Róża Luksemburg – Reforma socjalna czy rewolucja? (1900 rok)
upadek tej gospodarki jest nieuchronny, po drugie, na postępującym u s p o ł e c z n i e n i u procesu
produkcji, które stwarza pozytywne przesłanki przyszłego ustroju społecznego, i po trzecie, na rosnącej
o r g a n i z a c j i i ś w i a d o m o ś c i k l a s o w e j proletariatu, który stanowi aktywny czynnik
zbliżającego się przewrotu.
Z tych trzech głównych filarów socjalizmu naukowego Bernstein usuwa p i e r w s z y . Twierdzi
on mianowicie, że rozwój kapitalizmu nie prowadzi do ogólnego krachu gospodarczego.
Tym samym jednak Bernstein odrzuca nie tylko określoną formę upadku kapitalizmu, lecz także
sam ten upadek. Mówi wyraźnie: „Można by na to odpowiedzieć, że mówiąc o załamaniu się obecnego
społeczeństwa ma się na myśli coś więcej niż ogólny i silniejszy od dotychczasowych kryzys
gospodarczy: że ma się mianowicie na myśli całkowite załamanie się ustroju kapitalistycznego z powodu
tkwiących w nim samym sprzeczności”. I na to odpowiada: „Mniej więcej jednoczesne, całkowite
załamanie się obecnego systemu produkcyjnego staje się w miarę rozwoju społeczeństwa nie coraz
bardziej, lecz coraz mniej prawdopodobne, rozwój ten bowiem zwiększa z jednej strony zdolność
przystosowywania się przemysłu, z drugiej zaś – lub jednocześnie z tym – jego zróżnicowanie”5.
Ale wtedy powstaje wielkie pytanie: po co i w jaki sposób mamy w ogóle osiągnąć ostateczny cel
naszych dążeń? Z punktu widzenia socjalizmu naukowego historyczna konieczność przewrotu
socjalistycznego wyraża się przede wszystkim w rosnącej anarchii systemu kapitalistycznego, która też
zapędza kapitalizm w ślepy zaułek. Jeśli się jednak zgodnie z Bernsteinem przyjmie, że rozwój
kapitalizmu nie prowadzi do jego załamania się, wówczas socjalizm przestaje być o b i e k t y w n i e
k o n i e c z n y . Z podwalin jego naukowego uzasadnienia pozostaną wówczas tylko dwa inne
następstwa ustroju kapitalistycznego: uspołeczniony proces produkcji i świadomość klasowa proletariatu.
To ma też Bernstein na myśli, gdy mówi: „Socjalistyczny świat myśli nie traci (przez odrzucenie teorii o
załamaniu się kapitalizmu) bynajmniej nic ze swej siły przekonywającej. Bo czymże są przy bliższym
zapoznaniu się wszystkie wyliczone przez nas czynniki usuwania i modyfikowania dawnych kryzysów?
Wszystkie one bez wyjątku stanowią jednocześnie przesłanki, a po części nawet zaczątki uspołecznienia
produkcji i wymiany”6.
Wystarczy jednak krótka analiza, by dowieść, że i to twierdzenie jest sofizmatem. Na czym polega
znaczenie zjawisk określanych przez Bernsteina jako środki przystosowywania się kapitalizmu –
znaczenie karteli, kredytu, udoskonalonych środków komunikacji, poprawa położenia klasy robotniczej
itd.? Oczywiście na tym, że usuwają one lub przynajmniej stępiają wewnętrzne sprzeczności gospodarki