Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Utworzono osobny Komisariat
Wojskowy jako naczelną intendenturę. Pomyślnie rozwijały się
formacje artylerii i służb technicznych, zawiodła natomiast
szlachecka kawaleria, zwana tradycyjnie "narodową", a
stanowiła nadal aż 46% armii. Była to formacja wówczas już
przestarzała. Nie zrealizowano - poza Warszawą - projektów
zorganizowania oddziałów miejskich, zwanych "milicją".
Pomimo wielu braków, armia odradzała się w związku z
napływem młodego żołnierza i z nowym duchem, przenikającym
reorganizowane lub nowe oddziały, także w związku z
osiągnięciami w dziedzinie wyszkolenia bojowego, uzbrojenia
i wyekwipowania. W praktyce największa była w tym zasługa
królewskiej Kancelarii Wojskowej.
385. Historyczne znaczenie Konstytucji 3 Maja.
Dzieło Sejmu Czteroletniego sytuowało się w ówczesnej
sytuacji międzynarodowej, kiedy na skutek związania Rosji
wojną z Turcją i wycofaniem wojsk rosyjskich z terenu
Rzeczypospolitej, odzyskała ona swobodę działań. Twórcy
Konstytucji pragnęli wykorzystać tę sprzyjającą chwilę, by
opierając się na Anglii i Prusach - dokonać reformy
ustroju, który by umocnił państwo i przywrócił mu poważnie
do tej pory _ ograniczoną - również formalnie - suwerenność.
Świadomość tego została z precyzyjną jasnością sformułowana
w preambule Ustawy Rządowej, gdzie czytamy: "Długim
doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a
chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje i z tej
dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni
od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad
życie, nad szczęśliwość osobistą, egzystencję polityczną,
niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu,
którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na
błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych
pokoleń zasłużyć (...) niniejszą konstytucję uchwalamy".
Wzmianka o porze, w jakiej "się Europa znajduje", dotyczyła
również ewolucyjnych wydarzeń rozgrywających się we Francji,
które w Warszawie śledzono z uwagą i niemałą w obozie
patriotycznym sympatią, upatrując nich sojusznika reformy
ustrojowej nad Wisłą i Niemnem.
Oceniając ogólnie Ustawę Rządową godzi się podkreślić
zwartość i zwięzłość, w których znalazła wyraz umiejętność
syntezy jej twórców. W jedenastu obszernych artykułach
zawarto najważniejsze zagadnienia społecznego i politycznego
ustroju Rzeczypospolitej. Z punktu widzenia techniki
legislacyjnej można zarzucić, że materie dotyczące miast i
sejmików wyodrębniono w osobnych, wcześniej uchwalonych
ustawach szczegółowych, uznanych następnie za części
Konstytucji. Da się to jednak wytłumaczyć taktycznymi
względami dyktującymi postępowanie obozu reformatorskiego.
Podobnie z tegoż względu znano z góry za część składową
Konstytucji następne ustawy Sejmu Czteroletniego
dotyczące ustroju państwa.
O charakter Konstytucji 3 Maja nazajutrz niemal po jej
uchwaleniu rozpoczął się spór, który z różnym nasileniem i
wywołując mniejsze lub większe emocje, trwa po dzień
dzisiejszy. Radykałowie, potem rewolucjoniści narzucali
Konstytucji 3 Maja "półśrodkowość", obronę przywilejów
szlachty, czasem nawet chęć umocnienia przez cząstkowe
reformy dotychczasowego stroju. Z drugiej strony
idealizowano ją, eksponując zawarte w niej treści, jako
wskazania ponadczasowe, ważne i dla współczesności.
Konstytucja 3 Maja sytuowała się u schyłku XVIII w. w
nurcie przemian inspirowanym przez postępową myśl
europejskiego Oświecenia. W zbiorowym ziele O ustanowieniu i
upadku Konstytucji 3 Maja jego przebywający w 1793 na
emigracji autorzy H. Kołłątaj, I. Potocki, Franciszek Salezy
Dmochowski, odkreślali, że Polska "pokazała w ustawach sejmu
konstytucyjnego, że prawdziwym oświeceniu, rozsądnym
prawodawstwie, uczuciu i szanowaniu praw ludzkich,
najświatlejszym w Europie narodom wyrównywa".
Podyktowana głęboką troską o losy narodu i państwa,
Konstytucja 3 Maja wychodziła z realistycznej oceny układu
sił społecznych i politycznych w kraju. Nie bez znaczenia
było też zrozumiałe pragnienie niedrażnienia mocarstw
ściennych, by uzyskać uznanie przez nich dokonanych
przemian. Była więc Konstytucja 3 Maja kompromisem między
ideałami przyświecającymi jej twórcom a rzeczywistością.
Była również Konstytucja majowa wyrazem dominującej w
polskiej myśli politycznej niechęci do rozwiązań
ekstremalnych, oszukiwaniem form, które mogłyby uzyskać
konsens znacznej większości narodu politycznego" Polski i
Litwy.
Powstała z ducha reformy, ale i umiarkowania, walki o
zachowanie suwerenności, ale i społecznego kompromisu,
Konstytucja 3 Maja uznana przez absolutystyczne państwa
ościenne za rewolucję. Tak nazywała ją j korespondencji
Katarzyna II. Monarchini ta uzasadniała interwencję wojsk w
Rzeczypospolitej tym, że Konstytucja 3 Maja, stanowiąc
ucieleśnienie jakobińskich zasad, była wyzwaniem rzuconym
monarchicznemu legitymizmowi. Z walki przeciw targowiczanom
i interwencji obcej zrodziła się insurekcja kościuszkowska.
Poczęta jako oręż w obronie zagrożonej niepodległości oraz
jako zapoczątkowanie społecznej i politycznej przebudowy nie
w drodze krwawej rewolucji, lecz ciągu pokojowych reform,
Konstytucja 3 Maja należy do najświetniejszych tradycji
Rzeczypospolitej.
Upadek dzieła Sejmu Czteroletniego. Targowica i
konstytucje grodzieńskie
386.Najazd rosyjski. Targowica.
System władzy ustanowiony w Ustawie Rządowej przetrwał
ponad rok. Zmiana koniunktury międzynarodowej: zawarcie
pokoju rosyjsko-tureckiego, zaangażowanie Austrii w wojnę z
rewolucyjną Francją, dążenie Prus do ponownego zbliżenia się
do Rosji, kosztem Rzeczypospolitej, zaowocowało atakiem
Rosji na reformującą się Polskę. Pretekstem do agresji
rosyjskiej było zawiązanie 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu
przez 13 przeciwników Konstytucji 3 Maja, z inspiracji