Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
"
W �lad za tym 27 marca opracowano instrukcj� dla (irup Operacyjnych
dzia�aj�cych na Ziemiach Odzyskanych, kt�ra g�osi�a, �e za w�asno�� pa�stwa
polskiego na terenach tych nale�y traktowa� tylko te obiekty, kt�re odpowied-
nie komendy Armii Czerwonej "zda�y" w�adzom polskim. W efekcie Armia
Czerwona demontowa�a i wywozi�a do ZSRR urz�dzenia wa�niejszych i war-
to�ciowszych zak�ad�w przemys�owych, tory kolejowe, urz�dzenia portowe.
Wyznaczeni przez rz�d polski pe�nomocnicy musieli walczy� niemal o ka�dy
zak�ad z osobna.
Szczeg�ln� rol� spe�nia�y w tym wzgl�dzie Grupy Operacyjne KERM.
Kierowa� nimi kpt. Alfred Wi�licki. Operowa�y one w 111 powiatach i 20
wojew�dztwach. Przej�y znaczn� liczb� obiekt�w. Pocz�tkowo, gdy brak by�o
kadry do ich obsadzenia, pos�ugiwano si� masowo fachowcami i robotnikami
niemieckimi. Po uci��liwych pertraktacjach min. Rabanowski podpisa� 11 VII
1945 r. w Moskwie umow� z rz�dem ZSRR w sprawie przekazania Ministers-
twu Komunikacji RP zarz�du nad kolejami w Polsce. Faktyczne przej�cie ich
nast�pi�o dopiero 15 VIII 1945 r. Brakowa�o wagon�w, kt�re nie wraca�y
z ZSRR, gdzie pr�bowano je zatrzyma� jako zdobycz wojenn�. R�ne komisje
polskie prowadzi�y przewlek�e dyskusje i rokowania w ZSRR w sprawie
65
maj�tku poniemieckiego, kolei, taboru kolejowego, port�w. Niekiedy odwo�y-
wano si� do interwencji prezydenta Bieruta. Ostateczne decyzje podejmowa�
Pa�stwowy Komitet Obrony ZSRR ze Stalinem na czele. Decyzje w sprawie
144 kluczowych obiekt�w przekazano delegacji polskiej dopiero po ostatecznym
rozstrzygni�ciu sprawy granicy zachodniej w Poczdamie. Do lipca 1945 r.
ZSRR zdemontowa� i wywi�z� z Ziem Odzyskanych urz�dzenia przemys�owe
warto�ci oko�o 500 mln dolar�w. Latem 1945 r. akcja ta uleg�a ograniczeniu,
jednak Armia Czerwona blokowa�a nadal porty morskie, linie tranzytowe, za-
k�ady benzyny syntetycznej (Blachownia, Police) oraz niekt�re zak�ady przemy-
s�u lokalnego (m�yny, browary, gorzelnie, piekarnie, fabryki w��kiennicze).
Rokowania trwa�y. Prowadzi� je wiceminister przemys�u H. R�a�ski. 14 IX
1945 r. podpisa� on umow� z dow�dc� ty��w P�nocnej Grupy Armii Czer-
wonej gen. F. �ogunowem o przej�ciu przez stron� polsk� obiekt�w gospodar-
czych znajduj�cych si� w r�ku wojsk radzieckich oraz reguluj�c� problemy
zwi�zane z pobytem wojsk radzieckich w Polsce. Na mocy tego porozumienia
wojska radzieckie zachowa�y w swym r�ku 158 zak�ad�w przemys�u lekkiego
w postaci bezp�atnej dzier�awy. W dniu 8 X 1945 r. wicepremier S. Miko�ajczyk
podpisa� z gen. �ogunowem umow� w sprawie przej�cia blokowanych przez
wojska radzieckie maj�tk�w poniemieckich na Ziemiach Odzyskanych. W czasie
polsko-radzieckich rokowa� w Moskwie w sierpniu 1945 r. rz�d ZSRR wyst�pi�
z propozycj� utworzenia mieszanych polsko-radzieckich przedsi�biorstw wydo-
bycia w�gla. Strona polska propozycje te odrzuci�a. W tej sytuacji na wniosek
Stalina ustalono, �e Polska b�dzie dostarcza� ZSRR po�ow� w�gla wydobywane-
go na niemieckiej cz�ci �l�ska w 1938 r. W 1945 r. by�o to 8, a nast�pnie 13
mln
ton rocznie w cenie po 1,2 dolara za ton�. Dostawy te realizowano do 1953 r.
Poniewa� Polska mia�a partycypowa� w reparacjach wojennych (15"" reparacji
uzyskanych przez ZSRR), powo�ano do �ycia Polsko-Radzieck� Komisj� Repara-
cyjn�. Stron� polsk� reprezentowa� min. H. R�a�ski.
Ju� w maju 1945 r. opracowano projekt powo�ania Biura Rewindykacji
i Odszkodowa� Wojennych (BROW). Tworzono je pocz�tkowo przy ministers-
twie przemys�u. W pa�dzierniku 1945 r. utworzono Centralny Urz�d Planowa-
nia (CUP). Dyrektorem CUP zostal dr Czes�aw Bobrowski, a jego zast�pc�
wiceminister R�anski. BROW, kt�rym kierowa� kpt. A. Wi�licki przeniesiono
do CUP. Statut BROW przyj�to dopiero 8 II 1946 r. Do tego czasu Biuro
dzia�a�o w spos�b improwizowany. Podlega�o R�a�skiemu, a poprzez niego
Mincowi. Powo�ano jego plac�wki krajowe w Gliwicach i w Poznaniu oraz
delegatury zagraniczne w Berlinie, Pradze i Wiedniu. Biuro odegra�o wielk�
rol� w rewindykacji d�br polskich wywiezionych przez okupanta.
Wsp�dzia�a�o z Biurem Odszkodowa� Wojennych Prezydium Rady Mi-
nistr�w, kt�re za�o�y� i pocz�tkowo nim kierowa� dr Emil Sommerstein.
W sierpniu zapad�a decyzja o likwidacji Grup Operacyjnych KERM.
Uznano, i� wype�ni�y one swoj� rol�. Akcja likwidacyjna trwa�a do ko�ca roku.
66
GO zatrudnia�y 2 938 ludzi, w tym 1 607 na Dolnym �l�sku, 796 na �l�sku
Opolskim, 275 na Pomorzu Zachodnim, 260 na Mazurach. Z grupy tej zde-
zerterowa�o 131 os�b, natomiast aresztowano za nadu�ycia 33 osoby. Koszty
dzia�ania szacowano na 42,8 mln z�, z czego bezpo�rednia dzia�alno�� terenowa
kosztowa�a 35,3 mln z�. Przej�to 9 255 zak�ad�w przemys�owych zabezpieczaj�c
cenny maj�tek i miejsce pracy dla setek tysi�cy os�b. Wi�kszo�� tych zak�ad�w
(6 727) by�a cz�ciowo zniszczona lub pozbawiona urz�dze� przemys�owych,
kt�re wywieziono do Niemiec albo do ZSRR. Odbudow� ich zaj�y si� tworzone
w poszczeg�lnych okr�gach jesieni� 1945 r. Delegatury Ministerstwa Przemys�u.
H. Minc w czasie Zjazdu Przemys�owego Ziem Zachodnich w Jeleniej
G�rze w dniu 29 VIII 1945 r. stwierdzi�, �e Armia Czerwona zdemontowa�a
i wywioz�a z Ziem Odzyskanych 25 , urz�dze� przemys�owych i 6o ;,
og�lnego maj�tku. Potwierdzi� istnienie uk�adu w tej sprawie pomi�dzy ZSRR
i Polsk� dowodz�c jednocze�nie, �e wobec "kolosalnych zniszcze� dokona-
nych przez Niemc�w w Rosji, zniszcze� wobec kt�rych nasze zniszczenia
bledn� i malej�, mamy prawo i obowi�zek zawrze� taki uk�ad". Minc
dowodzi�, �e okres demonta�u sko�czy� si� i wzywa� aparat ministerstwa
przemys�u do zwalczania odosobnionych wypadk�w demonta�u realizowa-
