Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Uczniami P. mieli by� jakoby: --Eurypides, ->-Tu-
kidydes, Theramenes i -"-Isokrates. P. zajmowa� si� synonimik�,
uwypuklaj�c r�nic� mi�dzy wyrazami o podobnym znaczeniu.
Kontynuowa� nauk� Protagorasa o poprawno�ci mowy, a wy-
war� tak�e wp�yw na ->-Antisthenesa. -^-Platon uwa�a�, �e sy-
nonimik� P. stanowi�a przygotowanie do sztuki definicji ->-So-
kratesa. Jedynym pewnie po�wiadczonym dzie�em P. s� Horai
(Pory roku), w kt�rych autor wykazywa�, �e rolnictwo przyczy-
ni�o si� do rozwoju kultury ludzkiej; przedstawi� tu tak�e teori�
pochodzenia religii. P. by� tw�rc� teorii g�osz�cej, �e ludzie
zacz�li oddawa� cze�� bosk� rzeczom po�ytecznym (rodzaj fety-
szyzmu), a potem ich wynalazcom (teoria zwana p�niej euhe-
meryzmem; -"-Euhemeros); pierwszy obja�nia� psychologicznie
powstawanie religii (z uczucia wdzi�czno�ci) oraz przyjmowa�
dwa stopnie jej rozwoju. Tytu� Horai nawi�zywa� do bogi� p�r
roku czczonych na wyspie Keos. Z dzie�a tego pochodzi opo-
wiadanie o Heraklesie na rozstajnych drogach, wybieraj�cym
w ko�cu pe�n� trudu �cie�k� cnoty; �wiadczy ono, �e P. nie by�
hedonist� i nie wyznawa� etycznego relatywizmu. (Opowie�� t�
znamy jedynie z przer�bki ->-Ksenofonta we Wsponmen�ach
o Sokratesie.) P. wyst�puje w Protagorasie -"-Platona. M.W.
Proklos 390
PROKLOS, la�. Proclus, z Konstantynopola, zm. 446, kaznodzieja
gr. Biskupem Konstantynopola by� od 434 jako drugi nast�pca
->-Nestoriusza. W obecno�ci Nestoriusza P. wyg�osi� w 429 s�ynne
kazanie o Matce Bo�ej. W 433 doprowadzi� do pojednania
-^-Cyryla Aleksandryjskiego z Janem, biskupem Antiochii.
Z okazji �wi�t ko�cielnych wyg�asza� kazania i homilie, z kt�-
rych zachowa�o si� 27. Tematycznie nawi�zuj� one do zagadnie�
chrystologicznych oraz maryjnych, szczeg�lnie w�wczas aktual-
nych. W�r�d 17 list�w zachowanych pod imieniem P. tylko 7 jest
autentycznych. W.M.
PROKLOS z Konstantynopola, ok. 410-485, filozof gr. Urodzony
w Licji. Studiowa� tak�e w Aleksandrii i Konstantynopolu, na-
st�pnie za� osiad� w Atenach, gdzie zosta� kierownikiem szko�y
neoplato�skiej i jej ostatnim s�awnym reprezentantem. P. by�
autorem kilkudziesi�ciu pism, b�d�cych g��wnie wyk�adami
szkolnymi, oraz kilku hymn�w na cze�� bog�w. G��wne dzie�o
P. to: Stoicheiosis physike (Elementy fizyki) i Stoichewsis theo-
logike (Elementy teologii). Powa�n� cz�� dzie� P. stanowi�y
komentarze do pism -^-Platona, z kt�rych jednak prawie nic si�
nie zachowa�o. P. komentowa� te� pisma -^-Euklidesa i -^-Klau-
diusza Ptolemeusza. Swoimi wyst�pieniami przeciwko chrze�ci-
ja�stwu wywo�ywa� polemik� autor�w chrz��. P., cho� sam nie
by� my�licielem bardzo oryginalnym kontynuuj�c przede wszyst-
kim i rozwijaj�c nauk� ->-Plotyna, -^Porfiriusza i ->Jamblichosa,
jest jednak ostatnim wielkim przedstawicielem gr. filozofii po-
ga�skiej. Przez jej usystematyzowanie wywar� te� wielki wp�yw
na rozw�j my�li europejskiej w �redniowieczu i w czasach
odrodzenia. J.W.
"PROKLOSA CHRESTOMATHIA", wprowadzenie do literatury
gr. i jej gatunk�w, zawieraj�ce r�wnie� streszczenia (epitomai)
poemat�w nale��cych do troja�skiego cyklu epickiego, sporz�-
dzone przez jakiego� Proklosa, mo�e gramatyka z II w,, albo
->-Proklosa neoplatonika z V w. Zachowa�y si� wyci�gi z 2 pierw-
szych ksi�g w tzw. Bibliotece Focjusza (por. s. 25) oraz epi-
tomai cyklu epickiego w niekt�rych r�kopisach Iliady -^-Homera.
Proklos nie mia� ju� niew�tpliwie dost�pu do samych poema-
t�w cyklicznych, a korzysta� jedynie z jakich� dzie� mitogra-
ficznych lub wcze�niejszych streszcze�. Mimo to jego epitomai
s� wa�nym �r�d�em przy odtwarzaniu tre�ci cyklu troja�skiego.
A.Sz.-S.
PROKOPIOS, la�. Procopius, poi. Prokopiusz, z Cezarei w Pale-
stynie, ok. 490-560, historyk i retor gr. Prawnik, od 527 by�
sekretarzem, doradc� Belizariusza, kt�remu towarzyszy� we
wszystkich wyprawach. Z Belizariuszem wyruszy� na podb�j
Wandal�w do Afryki, na Got�w do Italii i Pers�w na Wsch�d.
Od 542 P. przebywa� w Konstantynopolu. - Z 3 zachowanych
w ca�o�ci dzie� najobszerniejsze jest Hyp�r ton polemon (Histo-
ria wojen) w 8 ks., nad kt�rym P. pracowa� w l. 545-554. Ksi�gi
I-II wype�niaj� walki Bizancjum z persk� monarchi� Sasani-
d�w. Ksi�gi III-IV przedstawiaj� czyny Justyniana, jego star-
cia z Wandalami i Maurami w Afryce. Ksi�gi V-VII przynosz�
391 Propertius
opis wojny z Gotami i dzieje walk cesarstwa o Itali� (ks. V i VI,
po�wi�cone czynom Belizariusza, nazywa si� popularnie Beli-
zariad�). Odmienny nieco charakter od pozosta�ych ma ks. VIII,
pisana w 3 l. po ks. VII, b�d�ca niejako suplementem do tych
3 wojen. Mo�na j� zaliczy� do gatunku tzw. historii pstrej,
barwnej (historia poikile), kt�ra opisuje wypadki z r�nych cz�-
�ci kraju. Du�o w niej rozmaitych dygresji, ekskurs�w geogra-
ficznych i etnograficznych, anegdot, refleksji na r�ne tematy,
m.in. jest w niej wiele ciekawych informacji o �wczesnych
szczepach s�owia�skich, mit o Amazonkach i o najdalszej wys-
pie - Ultima Thule. W Historii wojen znalaz�y si� te� relacje
z wydarze� wewn�trznych (np. opis buntu Nika w 532). Drugim
dzie�kiem P. jest Pen ktismaton (O budowlach) w 6 ks., znane
jeszcze za �ycia autora. P. opisuje w nim budownictwo sakralne,
�wieckie, wojskowe w Konstantynopolu, na granicy perskiej
i w innych rejonach cesarstwa. Dzie�o to jest panegirykiem na
cze�� cesarza. Mo�e jednak spe�nia� rol� do�� interesuj�cego
przewodnika po �wczesnym �wiecie, b�d�c cennym �r�d�em dla
badacza geografii, jak r�wnie� archeologa i historyka sztuki
epoki Justyniana. Trzecim zachowanym dzie�em P. jest Historia
sekretna (Anekdota), napisana ok. 550. Nie wiemy, kiedy ani
w jakiej formie zosta�a udost�pniona czytelnikom. Pierwszy
wydawca, bibliotekarz watyka�ski Alemann, nazwa� to dzie�o
Historia arcana (I wyd. 1623). Jest ono jadowitym paszkwilem
na Justyniana i cesarzow� Teodor�, pe�nym z�o�liwych opo-
wie�ci o ich �yciu i rz�dach. P. ujawnia w nim znakomite obe-
znanie ze zwyczajami dworu cesarskiego. W stylu P. wzorowa�
si� na ->-Herodocie i -^-Tukidydesie. Pisa� jasn�, zwi�z�� grek�,
w kt�rej dostrzegalne s� wp�ywy wsp�czesnego j�zyka m�wio-
nego. P. by� du�ej klasy historykiem, nazwano go nawet "ostat-
nim wielkim historykiem staro�ytno�ci". Dzie�a P. zachowa�y
si� w wersji gr. i �ac. Na je�. polski Histori� sekretn� przet�u-
maczy� A. Konarek. W.S.
PROKOPIOS, tac. Prooopius, poi. Prokopiusz, z Gazy, ok. 465 -
ok. 568, chrz��, pisarz gr. Studiowa� w Aleksandrii; jeden z naj-