Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Na przyk�ad w 1967 r. najd�u�sz� spodziewan� d�ugo�� ycia, okre�lan� w chwili urodzenia cz�owieka, notowano w Szwecji i wynosi�a ona 76,5 lat dla kobiet i 71,9 lat dla m�czyzn. W Indiach, na podstawie danych z lat 1951�1960 ten sam wska�nik wynosi� 40,6 lat dla kobiet i 41,0 dla m�czyzn, a na Madagaskarze odpowiednio 38,3 lat dla kobiet i 37,5 dla m�czyzn (tablice 1 i 2).
Spodziewana d�ugo�� ycia mieszka�c�w danego kraju zale�y przede wszystkim od umieralno�ci niemowl�t. Niska umieralno�� niemowl�t idzie przewa�nie w parze z d�ugowieczno�ci�. R�nice mi�dzy wsp�czynnikami umieralno�ci niemowl�t s� jednak dla poszczeg�lnych kraj�w znacznie wyra�niejsze ni� r�nice spodziewanej d�ugo�ci �ycia. W wielu krajach afryka�skich ponad 10% �ywo urodzonych dzieci umiera przed uko�czeniem pierwszego roku �ycia, natomiast w Szwecji i innych rozwini�tych krajach wielko�� ta nie przekracza 1�2%. Trzeba jednak�e pami�ta�, �e �redni
88
wska�nik charakteryzuj�cy stan zdrowia ca�ej ludno�ci nie odzwierciedla stanu zdrowia poszczeg�lnych grup �yj�cych w danym kraju (patrz tabl. 1). W Republice Pd. Po�udniowej Afryki np. wsp�czynnik umieralno�ci niemowl�t w�r�d ludno�ci kolorowej, wynosz�cy 134,6 zgon�w na 1000 �ywych urodze�, jest sze�� razy wi�kszy ni� wsp�czynnik umieralno�ci niemowl�t w�r�d ludno�ci bia�ej �i 23,0 zgony na 1000 �ywych urodze�. Jest to dobra ilustracja wp�ywu spo�ecznych warunk�w �ycia na stan zdrowia mieszka�c�w tego samego kraju, �yj�cych w jednakowych warunkach geograficznych i w tym samym klimacie.
Bardziej dog��bna analiza wp�ywu r�nic demograficznych na stan zdrowia populacji, i odwrotnie, powinna by� uzupe�niona analiz� socjologiczn�. Zmiany demograficzne zale�� przede wszystkim od zmiany warunk�w zdrowotnych i socjalnych zachodz�cych w danym kraju. Zdrowie i warunki spo�eczne �ci�le si� ze sob� wi��. Przypominam tu znan� od dawna prawd�, kt�r� przede mn� wypowiedzieli wielcy filozofowie i ekonomi�ci XIX w., tw�rcy podstaw filozofii marksistowskiej.
Badanie chor�b, uraz�w i przyczyn �mierci dostarcza nowych danych pozwalaj�cych oceni� stan zdrowia ludno�ci, dla kt�rej opracowuje si� plany opieki zdrowotnej. Badania tego typu wymagaj� ca�ego arsena�u metod epidemiologicznych. W opracowaniu tego zagadnienia epidemiologia jest g��wnym narz�dziem administrator�w s�u�by zdrowia i organizator�w opieki zdrowotnej. Mam tu oczywi�cie na my�li nowoczesn� epidemiologi�, badaj�c� rozpowszechnienie chor�b i czynnik�w powoduj�cych choroby. Wsp�czesna epidemiologia bada wyst�powanie wszystkich chor�b, zar�wno ostrych jak i przewlek�ych, fizycznych jak i umys�owych, zaka�nych jak i niezaka�nych.
Stawia ona przed sob� trzy cele: 1) opis wyst�powania r�nych chor�b w spo�ecze�stwie, 2) dostarczenie danych dla planowania organizacji i oceny dzia�a� zmierzaj�cych do zapobiegania chorobom, powstrzymania rozwoju choroby i leczenia oraz danych pozwalaj�cych ustali� hierarchi� wa�no�ci owych �wiadcze�, 3) ustalenie czynnik�w etiologicznych w patogenezie choroby.
Z punktu widzenia planowania spo�ecznego szczeg�lnie wa�ne s� dwa pierwsze punkty. Realizacja om�wionych w nich cel�w nie jest jednak �atwa. Trudno�ci pojawiaj� si� od samego pocz�tku,
89
M�czy�ni 20,0%l
Kobiety
Choroby uktadu oddechowego Choroby uktadu nerwowego Choroby uktadu krwiono�nego Wypadki, zatrucia i urazy
16,5%
10.0% 12,1%
5.4%
14.9% _
10,0 uMmmmm Choroby uktadu pokarmowego W-W//^////A 9.7 %
10,2%
�
2,6%%
Choroby zaka�ne i paso�ytnicze WW//W//A 8.0 %
WW////W////Al1.0% 6.7%
Choroby uktadu moczowego i narz�d�w rodnych.
Choroby narz�d�w ruchu
R.6%V/////////M Choroby sk�ry %ZZMj>.0%
3.7%%%%% Choroby psychiczne W///////A 5.8%
..� y/Mw/i Choroba uczuleniowe i gruczo��w tw;/,/?i,., - �,
1,U7oY///////A wydzielania wewn�trznego V////rvA%' /o
0,9%� Nowotwory z�o�liwe ffl 1,3 %
1,2%& Staro�� i bli�ej nieokre�lone przy- $1,1%
0,5%� Choroby krwi czyny d 1,4%
Powik�anie ci��y,porodu i potogu 01,0%
0,2%l Wady wrodzone i0,3%
Rys. 1. Przyczyny wizyt m�czyzn i kobiet w przychodniach zdrowia w Polsce w okresie od 1 lipca 1967 r. do 30 czerwca 1968 r.
Choroby uktadu oddechowego
Choroby uktadu nerwowego
Choroby uk�adu krwiono�nego
Wypadki, zatrucia . urazy
Choroby uktadu pokarmowego
Choroby zaka�ne i paso�ytnicze Choroby uktadu moczowego i narz�d�w rodnych
Choroby ko�ci i narz�d�w rucha
Choroby sk�ry
Choroby psychiczne
Choroby uczuleniowe i gruczo��w wydzielania wewn�trznego
Nowotwory
Staro�� t bli�ej nieokre�lone przyczyny
Choroby krwi
Powik�ania ci��y .porodu i po�ogu
Wady wrodzone
%18,2%
& 10.7% 10,5%
9,9% 3 9,9 % 9,0%
i 7,0 %
-2^5,9% 5,8 % 4,8% A, 4�/o
W i, 1 % H 1,1% H ',0 ?o | 0,5% i 0,2
Rys. 2. Przyczyny wizyt w przychodniach zdrowia w Polsce w okresie od 1 lipca 1967 r. do 30 czerwca 1968 r.
90
Choroby uk�adu pokarmowego
Wypadki, zatrucia, urazy
Choroby uk�adu moczowego i narz�d�w
rodnych
Choroby uk�adu oddechowego
Powik�ania ci��y, porodu i po�ogu
Choroby uk�adu krwiono�nego
Choroby zaka�ne i paso�ytnicze
Choroby uk�adu nerwowego
Nowotwory
Choroby psychiczne
Choroby ko�ci i narz�d�w ruchu
Choroby sk�ry
Staro�� i bli�ej nieokre�lone przyczyny Choroby uczuleniowe i gruczo��w wydzielania wewn�trznego
16,6 %
12,2%
10,2% 'i 9, 7%
W////////////M*'.6% 7,8%
W'
S,5 %
3,7%
WA 7,9%
w/a 2,7%
\m. ?,4 %
�A2,2% Wady wrodzone \&0,8%