Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
sam zaczął się reformować według zasad ustalonych na soborze w Trydencie, obradującym, z dłuższymi przerwami, w latach 1545-63. Te zasady to: sprecyzowanie najważniejszych dogmatów wiary, ujednolicenie liturgii, zakaz łączenia wyższych stanowisk kościelnych, wprowadzenie indeksu ksiąg zakazanych, utworzenie seminariów duchownych, wzmocnienie centralizmu papieskiego, zmiany wystroju wnętrz kościołów (np. wprowadzono organy). W 1582 r. papież Grzegorz XIII wprowadził nowy kalendarz, zwany gregoriańskim, jaki obowiązuje do dziś.
Równolegle Kościół kontynuował kontrreformację, czyli nawracanie protestantów na wiarę katolicką, w czym dużą rolę odegrał zakon jezuitów (Towarzystwa Jezusowego), założony zresztą w tym celu w 1534 r. w Paryżu przez oficera hiszpańskiego, mistyka katolickiego, Ignacego de Loyolę (1494-1556). Jako żołnierz wierzył w dyscyplinę i bezwzględne posłuszeństwo zwierzchnikom i dlatego jezuici zorganizowani zostali na modłę wojskową i podlegali generałowi. Utworzyli oni liczne kolegia i akademie, to jest średnie i wyższe szkoły dla męskiej młodzieży szlacheckiej, zajmujące się wychowaniem i nauczaniem powszechnym w duchu katolickim i uległości wobec Kościoła. Mieli potem także duży udział w ewangelizacji Indian w Ameryce.
Półwysep Apeniński. W XVI w. Półwysep Apeniński nadal stanowił mozaikę kilkunastu minipaństw: księstw, królestw, republik. Ich wielkość, znaczenie, wpływy gospodarcze i polityczne zmieniały się nieustannie. Często co raz to któreś z państewek, przez koligacje rodzinne panujących, czy przez podbój i alianse, dostawało się pod wpływy innego. Zaś od końca XV stulecia wszystkie one stały się obiektem rywalizacji i podbojów scentralizowanych monarchii ościennych: Francji, Hiszpanii i Rzeszy Niemieckiej.
W 1494 r., gdy król Francji Karol VIII najechał Italię, docierając aż do Neapolu na południu półwyspu, rozpoczęły się tam długoletnie wojny pomiędzy tymi trzema monarchiami. Losy wojen były zmienne i np. po klęsce wojsk francuskich w 1525 r. pod Pawią, w której sam król Francji, Franciszek I dostał się do hiszpańskiej niewoli, wpływy Francji na półwyspie znacznie zmalały. Panem większości terytoriów Italii stał się cesarz Rzeszy Niemieckiej Karol V. W 1527 r. podległe mu najemne wojska hiszpańskie i niemieckie podbiły i złupiły Rzym, zabijając kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców
Wojny włoskie zakończyły się dopiero w 1559 r. Hiszpania otrzymała najwięcej: Mediolan, Sycylię, Sardynię i południową Italię, a szereg innych państewek włoskich zostało od niej uzależnionych. Francja utrzymała wpływy w północno-zachodniej Italii (Genua, Sabaudia), szereg państw nadal zachowało swą niezależność, w tym Państwo Kościelne, zajmujące środek Półwyspu Apenińskiego z Rzymem.
W XVI w. papieże nadal utrzymywali wielkie wpływy i władzę w katolickich krajach Europy. Zrodzone z początkiem stulecia ruchy protestanckie groziły jednakże podziałem chrześcijaństwa, zarówno w kwestiach doktrynalnych, jak i władzy papieża. By temu przeciwdziałać papież Paweł III utworzył w 1542 r. Kongregację Kardynalską Inkwizycji do sądzenia herezji. Zaś w 1545 r. otworzył w Trydencie wielki sobór powszechny z udziałem ok. 200 kardynałów. Z różnych powodów był on wielokrotnie przerywany, przesuwany do różnych miast i zakończył się dopiero w 1563 r. za pontyfikatu Piusa IV (1559-1565). Sobór odrzucił dialog z protestantami, co stało się jednym z głównych powodów nasilenia się wojen religijnych w zachodniej Europie.
W ciągu całego XVI w. rola papieży umniejszyła się jednakże stopniowo na rzecz królów hiszpańskich, którzy przejęli reprezentację interesów Kościoła katolickiego w całej zachodniej i południowej Europie. Należał do nich zwłaszcza Filip II Habsburg (1557-83), który traktował swą władzę jako chrześcijańską misję.
W pierwszej połowie XVI w., począwszy od pontyfikatu Juliusza II, miał w Rzymie miejsce bom inwestycyjny, m. in. zbudowano w mieście 54 kościoły, 60 pałaców (Watykański, Laterański, Kwirynał), dzielnice dla 70 tys. mieszkańców, rozpoczęto budowę Bazyliki św. Piotra wg projektu Bramantego, Rafael namalował cykl obrazów ściennych w Pałacu Watykańskim.
W drugiej połowie stulecia nie było na Półwyspie Apenińskim wojen i państwa włoskie odbudowały się i stosunkowo znacznie rozwinęły się gospodarczo. I to mimo mniejszego znaczenia śródziemnomorskich szlaków handlowych, wobec konkurencyjnego kolonialnego handlu przez Atlantyk do obu Ameryk.
Księstwo Florenckie przekształciło się w Wielkie Księstwo Toskanii, lecz nie odgrywała już tak znaczącej roli w handlu, finansach i kulturze jak w początkach epoki Odrodzenia. Natomiast Republika Wenecka, najbogatsza spośród państw włoskich w średniowieczu, straciła swe znaczenie jako potęga morska w regionie śródziemnomorskim. Spowodowane to zostało konkurencją handlową Holendrów i Anglików oraz przez wojskową dominację Habsburgów na Adriatyku, a Turcji we wschodniej części Morza Śródziemnego. W wojnie z Turcją (1538-40) utraciła wyspy Peloponeskie i na Morzu Egejskim. Zaś później, mimo wielkiego zwycięstwa Świętej Ligi nad flotą turecką pod Lepanto (1571), także Cypr i resztę posiadłości w Albanii i Epirze.