Ludzie pragnÄ czasami siÄ rozstawaÄ, Ĺźeby mĂłc tÄskniÄ, czekaÄ i cieszyÄ siÄ z powrotem.
Kosikowski, Problemy prawne planowania i zarzšdzania gospodarkš narodowš i finansami publicznymi we Francji powojennej, AUŁ FI 1981, nr 2. s. 10.
38 Konstytucja Francji, wstęp i tt. W. Skrzydło, Warszawa 1997.
39 L. Garlicki, Rada Konstytucyjna a ochrona praw jednostki we Francji, Warszawa 1993, s. 130.
55
przebyło od 1789 r., zasady sformułowane w Deklaracji Praw zachowały pełny walor konstytucyjny, tak gdy chodzi o fundamentalny charakter prawa własnoci majšcego rangę równš wolnoci, bezpieczeństwu i prawu do oporu, jak i gdy chodzi o gwarancje przyznane podmiotom tego prawa. Tym samym postanowienia Deklaracji nie uległy modyfikacji czy tym bardziej derogacji na tle zasad wyrażonych we wstępie z 1946 r. Istotš wstępu z 1946 r. było tylko uzupełnienie" postanowień Deklaracji, które tenże wstęp uroczycie zarazem potwierdził. Prawo własnoci zachowuje zatem charakter podstawowej instytucji konstytucyjnej, a jego powišzanie z pozostałymi składnikami treciowymi art. 2 Deklaracji dawało nawet podstawy do twierdzeń o pojawieniu się we Francji norm o charakterze ponadkonstytucyjnym. Skoro bowiem art. 2 Deklaracji wymienia wolnoć, własnoć, bezpieczeństwo i prawo oporu jako prawa zasadnicze, których ochrona jest szczególnym obowišzkiem państwa, to może z tego wynikać ich nadrzędnoć wobec innych norm konstytucyjnych. Inni autorzy nie idšc tak daleko, zadowalajš się okreleniem czterech składników art. 2 jako ,jšdra przepisów konstytucyjnych"40.
Rada Konstytucyjna uznaje, że prawo własnoci należy rozpatrywać w dwu aspektach: obiektywnym i subiektywnym. Aspekt obiektywny (któremu daje wyraz zwłaszcza art. 2 Deklaracji Praw) okrela ogólnš zasadę ustrojowš stosunki ekonomiczne muszš być oparte na istnieniu sektora własnoci prywatnej. Aspekt subiektywny (którego dotyczy także art. 17 Deklaracji) łšczy się z pozycjš prawnš jednostki, której gwarantuje się prawo do własnoci. W aspekcie obiektywnym prawo własnoci wymaga więc istnienia samej własnoci jako nie tyle kategorii prawnej, co zjawiska ekonomicznego. Oznacza to, że Francja nie może ewoluować w kierunku republiki socjalistycznej, a konsekracja własnoci stanowi jednš z podstaw systemu społecznego. Nie przekrela to jednak uprawnień państwa do ingerowania tak w zakres własnoci, jak i w sposób jej wykorzystywania, stosownie do charakteru Francji jako państwa socjalnego". Aspekt subiektywny własnoci ujmuje się jako prawo człowieka. Jest to bliższe tradycyjnemu, cywilistycznemu ujęciu prawa własnoci, choć i tu Rada formułuje własne kryteria, przede wszystkim łšczšc własnoć z wolnociš. Podmiotem prawa własnoci jest jednostka ludzka (prywatna osoba prawna), ale Rada odniosła też prawo własnoci do państwa (osób publicznoprawnych)41.
40 Ibidem, s. 133.
41 Ibidem, s. 134-135.
56
Konstytucja francuska w art. 34 przewiduje m.in., że do materii wymagajšcej ustaw należš zasady odnoszšce się do wolnoci publicznych i podstawowych gwarancji przysługujšcych obywatelom dla ich realizacji. Jest to ujęcie ogólne, odnoszšce wyłšcznoć ustawy do wszystkich praw i wolnoci jednostki, niezależnie od ich charakteru42. Z brzmienia art. 34 orzecznictwo konstytucyjne i doktryna wywodzš obowišzywanie zasady wolnoci handlu i przemysłu we Francji, traktujšc jš przy tym jako ogólnš zasadę prawa43.
3. Konstytucyjna regulacja ustroju gospodarczego Portugalia, Hiszpania, Grecja
Konstytucja portugalska z 2 kwietnia 1976 r. była poddana czterem kolejnym nowelizacjom (1982, 1989, 1992, 1997). Dwie z nich (w 1982 r. i 1989 r.) miały decydujšce znaczenie dla kształtowania się systemu ekonomicznego w Portugalii44. W pierwotnej wersji art. 2 konstytucji portugalskiej stanowił, że Republika Portugalska jest demokratycznym państwem prawnym, opartym na zasadzie suwerennoci narodu, poszanowaniu i gwarancji podstawowych praw i wolnoci, demokratycznym pluralizmie wypowiedzi i organizacji politycznych i którego celem jest zapewnić przekształcenie w kierunku socjalizmu poprzez stworzenie warunków do demokratycznego sprawowania władzy przez klasy pracujšce45.
Podstawowym założeniem porzšdku gospodarczego był wymóg oparcia organizacji ekonomicznej i społecznej na uznaniu socjalistycznych stosunków produkcji oraz wprowadzeniu tzw. fazy przejciowej do socjalizmu (art. 80 i 89)46. Konstytucja w pierwotnej wersji uznawała za podstawy dla całego systemu ekonomicznego typ socjalistycznych stosunków produkcji, mieszczšc w tym pojęciu kolektywnš własnoć podstawowych rodków produkcji, dóbr i bogactw naturalnych oraz sprawowanie władzy przez klasy pracujšce (art. 89). Było to więc uregulowanie
42 Ibidem, s. 71.
43 C. Kosikowski, Wolnoć gospodarcza w prawie polskim, Warszawa 1995, s. 42.
44 Patrz szerzej: A. Łabno-Jabłońska, Od rzšdów autorytarnych do demokracji parlamentarnej. Rewolucja portugalska 1974-1976, Katowice 1989.
45 A. Łabno-Jabłońska, Iberyjska droga do demokracji. Studium prawnokonstytucyjne, Warszawa 1996, s. 179-180.
46 A. Łabno-Jabłońska, Od rzšdów..., s. 111.
57